ҰЛЫ АБЫЛХАЙЫР ХАННЫҢ РУХЫ

Шексіз қазақ өлкелерінде қазақ батырлары мен қолбасшыларының ерліктері туралы көптеген аңыздар мен ертегілер қалыптасқан. Әрбір осындай ерлік қазақ халқының рухында мәңгіге із қалдырды. Әскери қолбасшының ұлы асулары арқасында біз әрдайым Абылхайыр ханды қазақ хандығы қалыптасуының ірі фигуралардың бірі деп есте сақтаймыз. «Атамекен» этно-мемориалдық кешенде сіз де Абылхайыр хан тарихи тұлғамен жанасуға, тек мұнда мәдени ескерткіштің терең мағынасын және бар көркін көруге мүмкіндігіңіз бар.

Абылхайыр Мұхамбет Ғазы Бахадыр хан (1693-1748) – ұлы қолбасшы, саясаттанушы, дипломат. Жастайынан әскери жорықтар мен шабуылдарда белсенді қатысқан. 17-жасында Бөгенбай батыр жалпы басшылық еткен бір әскери қазақ жасағының қолбасшысы болып тағайындалды. 1718 жылы Абылхайырды Кіші жүздің ханы болып тағайындайды. 30-мың әскерді басқарған ол жоңғарларға қарсы шабуыл жасады, ең мағыздысы Аягөз көліндегі шайқас болды. Жеке батылдығымен, әскери шеберлік пен көшбасшылық қасиеттерімен танымал болды. Қолбасшы өнері мен дипломат талантын өзінде біріктірген Абылхайыр хан 1726 жылы Ордабасыда үш жүздің съезінде Қазақ хандығы әскерінің жоғарғы бас қолбасшысы бірауыздан болып тағайындалды. Абылхайыр басшылығымен біріктірілген әскерлер 1729 жылы Аңырақай шайқасы мен 1730 жылы Ит ішпес жеріндегі шайқаста жоңғарларды тас-талқан етіп толық жеңді. Бірақ бас қолбасшы қазақтардың Жоңғар хандығына қарсы төтеп бере алмайтынын түсініп, әскери бірлестік туралы Ресей сібір әкімшілігімен келіссөздер бастады. 1730 жылдың қыркүйегінде Мәскеуге қазақтарды ресей бодандығына қабылдауы туралы Абылхайырдың өкілдігі жіберілді. Сонда 1731 жылы 19 ақпанда императрица Анна Иоанновна Кіші жүздің Ресей құрамына еркін кіруі туралы мадақтамаға қол қойды.

2015 жылы, Қазақ хандығына 550-жыл тойлау қарсаңында, Әйтеке би ауданы Толыбай ауылы маңында Абылхайыр хан жерленген орында «Хан моласы» мемориалдық кешені ашылды. Кешен хан мәйіті үстіндегі кесенеден және ортасынан үш белгіден тұратын барлық қазақ тұқымының тамғасымен жабылған биік стилобат білдіретін естелік белгісінен тұрады.